Europese allure van Finse oorsprong Den Haag – Een bezoek aan een tentoonstelling is vaak een heerlijke excuus om de koffers weer eens te pakken en op reis te gaan. Helaas kan ik om die reden Finland nu schrappen, want het Haags gemeentemuseum toont op dit moment op een prachtig ingerichte tentoonstelling het werk van de Finse kunstenares Helene Schjerfbeck (1862-1946). Op eerste Pinksterdag voegden Corien & ik ons dus tussen de bezoekers van het museum om haar fijngevoelige landschappen, stillevens en aangrijpende (zelf)portretten te zien. Het is heel boeiend om te zien hoe Schjerfbeck een zeer individuele ontwikkeling doormaakt. Van melancholisch, laat 19e-eeuws academisch realisme tot een zeer persoonlijk realisme, waarin de wortels van het expressionisme en de abstractie reeds zijn te zien. We waren zeer onder de indruk. De Haagse tentoonstelling heeft een beklemmende schoonheid. Nooit eerder zag ik een overzichtstentoonstelling van een kunstenaar die zich zo getrouw concentreert op de essentie van het leven. Of wellicht meer nog van de mens. Schjerfbeck wordt door kenners de grootste ontdekking in de Finse kunst van de 20ste eeuw genoemd. In eigen land en elders in Scandinavië is ze zestig jaar na haar dood uitgegroeid tot een mythe. In de rest van Europa bleef ze lang relatief onbekend. Ik maakte voor het eerst kennis met haar werk toen het Haags Gemeentemuseum enkele jaren geleden werk van haar opnam in het baanbrekende overzicht van vroeg-moderne Finse schilderkunst. De herinnering aan die tentoonstelling was een reden om veel te verwachten van deze geheel aan haar gewijde overzichtstentoonstelling. Hoe gek het wellicht ook klinkt, ik vind haar werk niet typisch Fins. Het is niet traditioneel Noord-Europees, ik vind dat het een internationale, Europese allure heeft. Toch kon Helene Schjerfbeck alleen in de eerste fase van haar carrière in Parijs studeren. Ze vertrok op haar achttiende met een staatsbeurs naar de Franse hoofdstad en kwam op haar dertigste keerde terug naar Finland. Haar verblijf in het mekka van de moderne schilderkunst heeft niettemin zeer bijdrage aan haar ontwikkeling. Ik denk dat haar contacten met de vroege avant-garde haar mede hebben gevormd. Ze ging op later leeftijd steeds meer stileren. Ze nam zo veel mogelijk de glans van de verf weg. De kunstenares liet hele stukken van het doek soms onbeschilderd. Ik was het meest geboeid door de (zelf)portretten. In de laatste jaren voor haar dood maakte ze een indrukwekkende serie zelfportretten. Daarin legt ze met genadeloze eerlijkheid haar eigen lichamelijke aftakeling vast. Ze analyseert zichzelf. De lijnen worden steeds hoekiger, de blik steeds holler. Ze schildert tot op de dag voor haar dood. Enkele strepen, wat schaduw. Het is niet meer dan een masker. Wat een kunstenares! De tentoonstelling 'Helene Schjerfbeck - het geheim van Finland' is nog tot en met 2 september te zien in het Haagse Gemeentemuseum. Op zondag zijn er om 14.00 uur gratis rondleidingen.